Washingtonda kommunizm qorbannarı istälegenä häykäl açıldı
Kommunizm Qorbannarı
1
İosif Stalin qızı Svetlana belän uynıy (AFP) - 1924 yılda Sovet däwlätenä nigez salğan Vladimir Lenin ülgännän soñ, İosif Stalin Sovetlar Berlegendä çiksez xakimiätkä ireşä. Ul 1953 yılda ülemenä qädär qılğan ezärlekläwlär, açlıq, sörgenlek näticäsendä millionlağan keşe ülä.
2
2006 yılda Lvov şähärendä ütkärelgän açlıq qorbannarın iskä alu çarası (AFP) - 1932-33 yıllardağı açlıq waqıtında Ukrainada 10 millionğa qädär keşe ülä. Sovet Berlegeneñ başqa töbäklärenä dä kilgän açlıqnı, tarixçılar, Stalin ütkärgän säyäsät belän añlata. Ukraina xakimiätläre bügen ul açlıqnı, ukrain milläten säyäsi häm mädäni yaqtan yuq itü maqsatında başqarılğan genotsid ğämäle dip bäyäli.
3
Yan Wallenberg tuğanı Raul Wallenbergka häykäl aça, Mäskäw, Ğinwar 2001 (AFP) - Şved diplomatı Raul Wallenberg ikençe dönya suğışı waqıtında, Nazi lagerlarına cibärelgän meñlägän yahüdkä Budapeşt ilçelege aşa şved pasportları birep, alarnı ülemenän alıp qala. Soñraq Wallenberg KGB tarafınnan qulğa alına. Rusiä räsmiläre äyütenä qarağanda, ul 1947 yılnıñ yülendä GULAGta ülgän. Läkin küpkä soñraq anı isän kileş kürgännär digän mäğlümätlär dä bar.
4
Budapeşt üzägendä Sovet Armiäse tankı, 12 Noyaber 1956 (AFP) - 1956 yılnıñ Üktäber-Noyaberendä macarlar sovet xakimiätenä qarşı baş kütärä. Bäreleşlärdä berniçä meñ macar häm 750 sovet xärbie häläq bula. 200 meñläp macar ilennän qaça, 13 meñläp keşe uñışsız tämamlanğan baş kütärüdä qatnaşqan öçen törmälärgä yabıla.
5
Pekin plakatında Qızıl Gvardiä "inqilabqa qarşı köçlär" belän köräşä, Ğinwar 1966 (AFP) - 1966 yıl Mayında Qıtayda başlanğan mädäniät inqilabı räsmi teldä sıynfıy köräşne köçäytü häm burjuaz elementlardan arınu çarası dip sürätlänä. 1969 yılda tämamlanğan dip sanalsa da, anıñ qayber küreneşläre 1976 yılğa qädär däwam itä. Şuşı waqıt eçendä millionlağan keşe ezärleklänä, yartı millionı qorban bula.
6
Praga uramında bäreleş qorbannarı, 21 Awgust 1968 (AFP) - 1968 yılda Çexoslovakiä xökümäte liberal reformalar başlaw tırışlığı kürgäç, Awgust ayında ilgä Warşaw kileşüe köçläre basıp kerä. Bäreleşlär näticäsendä 70läp cirle keşe üterelä, yözlägäne yaralana. 300 meñläp keşe ildän qaçıp kitä.
7
1974 yılnıñ Fevralendä Sovetlar Berlegennän quılğannan soñ Aleksandr Soljentisın Frankfurtqa kilä - Nobel büläge iäse Aleksandr Soljenitsın “Arxipelag Gulag” äsäre belän dönyağa tanıldı. Xezmät lagerında 3 yıl ütkärgännän soñ, küp yıllar Qazaxstanda sörgendä ütkärä. Kommunistlar zolımın da, Könbatışnıñ çerüen dä tänqitli. 1992 yılda Rusiägä qaytqannan soñ, rus millätçelegen häm pravoslaviene tanıta.
8
Angolanı azat itü armiäse suğışçıları, 1974 yıl (AFP) - 1974 yılda Portugaliädän möstäqillek alğaç, Angola watandaşlar suğışına kerä. Bäreleşlär 2002 yılda ğına tämamlana. 27 yıllıq bu suğış Afrika tarixında iñ ozaq barğan xärbi nizağ sanala. Anda 500 meñläp keşe ülä. AQŞ ta, Sovet bloğı da ike yaqqa da qoral häm başqa törle yärdäm kürsätä.
9
Qızıl Kxemrlar idärä itkän çorda Kambodjadağı xezmät lagerı (AFP) - Kambodjada 1975-79 yıllarda kommunist Qızıl Kxmerlar idärä itkän çorda açlıqtan häm ezärlekläwlärdän 1,5 million keşe ülä. Qızıl Kxemrlar 1979 yılda bärep töşerelä.
10
Gdanski karab şirkäte xezmätkäre yanına ğailäse kilgän, Awgust 1980 (AFP) - 1980 yıl Sentäberenda Gdanski karab şirkätendä Polşanıñ Teläktäşlek xäräkäte oyışa. Lex Walensa citäklägän xäräkätneñ eşçänlege 1989 yılda Polşada kommunistik sistemanıñ cimerelüenä kiterä. 1989nıñ Dekaberendä Lex Walensa Polşa prezidentı bula.
11
AQŞ prezidentı Ronald Reagan Berlin diwarı yanında çığış yasarğa äzerlänä, Yün 1987 - 1987 yılnıñ 12 Yünendä Berlinnıñ Brandenburg qapqası yanında çığış yasağanda AQŞ prezidentı Ronald Reagan SSSR prezidentı Michail Gorbaçevqa bolay dip möräcäğät itä: “General sekretar Gobraçev, ägär sez tınıçlıqqa ömtılasız ikän, ägär sez Sovetlar Berlegeneñ häm Könçığış Yevropanıñ çäçäk atuın telisez ikän, ägär sez ireklek buldırırğa telisez ikän, qapqa yanına kilegez, qapqanı açığız! Gorbaçev äfände, diwarnı cimeregez!”
12
Tainanmen mäydandağı qarşılıq çaralarında Azatlıq Alihäse, Yün 1989 - 1989 yıl Aprelendä Qıtay studentları Pekinnıñ Tiananmen mäydanında demokratiä yaqlap qarşılıq çaraların başlıy. 4 Mayda älege çarağa 100 meñläp keşe quşıla, ber atnadan yözlägän student açlıq iğlan itä. Protest çaraları başqa şähärlärdä dä başlanğaç, xökümät 4 Yündä qaşılıq belderüçelärgä qarşı ğäskär cibärä. Bastırular waqıtında berniçä yöz keşe üterelä.
13
Kommunizm Qorbannarı häykäle, Washington, 12 Yün 2007 (AFP) - Kommunizm Qorbannarı häykäle 1989 yılda Peiknnıñ Tainanmen mäydanında quyılğan Azatlıq Alihäsenä oxşatıp yasalğan. Häykälne açu tantanasında AQŞ prezidentı George Bush “Ülgännärneñ isemnären bez berqayçan da belmäbez, läkin bu izge urında kommusizmnıñ isemsez qorbannarı mäñgegä tarixta qalaçaq”, dide.